Jean Bernard Koeman
1. TEKENINGEN EN TEKSTEN
Tekenen is de basis van al mijn werk, zowel de autonome tekeningen als de ontwerp- en maatschetsen. De autonome tekeningen, meestal op staand A4 of A2 formaat, behandelen een keur aan onderwerpen. Ze fungeren als dagboek, als notitie van ideeën of als staalkaarten van persoonlijke en maatschappelijke opvattingen. De tekeningen bevatten altijd woorden, zinnen of teksten maar vertellen desondanks een verhaal dat niet in woorden alleen te vatten is. Een beeld draagt bij aan de tekst en omgekeerd. Dikwijls vormt de thematiek, het woord of de samengebrachte gedachte het beginpunt van een sculptuur of installatie. De laatste jaren zijn de tekeningen een onderdeel geworden van de installaties, die daarmee een meer persoonlijke stellingname en een handschrift hebben gekregen. Vanuit een behoefte om niet langer de fragiele tekeningen autonoom te tonen, maar ze steviger in een ruimte te positioneren, ben ik een aantal jaar geleden ook begonnen met het maken van grote wandtekeningen, waarbij de dikte van de stift en de wandgrootte de maat bepaalt. Ik gebruik hiervoor zilveren markers op een geschilderd vlak, de markers geven een fluctuerende toon naargelang het licht valt en de toeschouwer erlangs beweegt.
2. SCULPTUREN, INSTALLATIES EN ARCHITECTURALE INTEGRATIES
De belangrijkste uitgangspunten voor het driedimensionaal werk zijn architectuur, taal en het gebruik van materialen, waarin ik een bepaalde betekenis vermoed en die uitspeel in een andere formele context. De laatste jaren zijn de installaties complexer en meer gelaagd geworden, omdat er tekeningen, teksten en fotografie in werden geïntegreerd, die de werking kregen van het in- en uitzoomen op details. Vroegere werken hadden een formeler karakter en leunden meer op een tegenstelling tussen materiaal en betekenis. Dit is geëvolueerd, ik poog nu met verschillende media een heel bepaalde denkwereld op te roepen. Belangrijke kernwoorden voor deze installaties zijn Parcours, Ensemble en Mentale Architectuur. Ik bouw de installaties op in een bepaald parcours voor het publiek. De bezoeker wordt geconfronteerd met verscheidene grote sculpturale uitspraken, die bij nader inzien ook voorzien zijn van de eerder genoemde details. Zo ontstaat een associatieve wandeling, waarin maat, vormen en betekenissen door elkaar heen gegenereerd worden. Als een stadswandeling, waarin onvermoede poëzie ontstaat door associatie en veelheid. Een zoektocht naar intertekstuele kwaliteiten en een non-lineair verhaal. Met Ensemble bedoel ik het werken met een amalgaam van verschillende media, een clash van inhoud, maar ook met het doorgeven van bepaalde betekenissen en materialen aan de volgende installatie, een oeuvre-matige opzet. Tevens wil ik hiermee het relationele aspect aanduiden tussen het werk en de bezoeker. Het werk bestaat voor even dankzij het publiek, en wordt daarna weer afgebroken om alleen op foto voort te bestaan.
De installaties vertegenwoordigen een 'mentale architectuur', daarmee bedoel ik dat het bouwsels of gebouwen zijn met menselijke of denkende eigenschappen. Ze vertellen een verhaal, nodigen uit tot deelname of gedetailleerd kijken, twijfelen aan zichzelf, bakenen af of ventileren gevoelens en gedachten. Ook de plaatsing en de presentatie zijn belangrijke pijlers voor dit werk. Vaak zijn ze site-specific of dienen ze op een heel specifieke manier opgehangen of geplaatst te worden. Ze zijn relationeel met de zich omringende ruimte, waarbij de betekenis, lijnen, maat en functie van die ruimte de plaatsing bepalen en er een dwingend parcours ontstaat voor het publiek.
Letters en woorden zijn dikwijls fysieke onderdelen van het werk en verder gebruik ik diverse materialen als gips, alle soorten hout, vangrails, doek, pvc, isimo, alle soorten metaal, fotoprints, fotostickers, (geapproprieerde) boxen of cargo-carriers, pasta, rietjes, plakletters en licht. Ook maak ik gebruik van computertechniek en signwriting als conceptuele verbintenis. De werken worden meestal, op de vooraf gemaakte details en kleinere delen na, volgens een draaiboek in een paar weken op de plek zelf opgebouwd.
'Wie kunst maakt, neemt het woord' schreef de filosoof Bart Verschaffel, 'het maken van en omgaan met kunst heeft een gespreksstructuur'. Dit is van toepassing op mijn werk. Ik wil dat mijn werken een dwingend verhaal vertellen, doch zonder mysterie of ruimte te verliezen voor een eigen perceptie en interpretatie van de toeschouwer. De werken zijn geënt op de realiteit, het is een soort 'Genuine Fiction'. Ze refereren naar een bepaalde werkelijkheid, die echter wel gekanteld wordt door materiaalgebruik of teksttoevoegingen. De thematiek en de inhoud van de installaties refereren naar de wereld om ons heen. Ik ben op zoek naar spanning, schoonheid en precisie, maar vooral naar content en doe uitspraken over reizen, cultuur en de socio-politieke en economische bewegingen over de wereld heen. Zo ontstaan gedachten over migratie en de erfenis van het kolonialisme. Ik zoek ook bewust naar plekken in de periferie van de kunstwereld (China, Albanië, Zuid-Afrika) om deze onderwerpen te onderzoeken en te toetsen in het werk.
Formeel voel ik me verwant met de tradities van het modernisme, en grootmeesters als Broodthaers en Manzoni, maar evenzeer is er een verwantschap met kunstenaars als Lee Bul, Manfred Pernice, Franz Ackermann en Thomas Hirschhorn. Van deze laatste leerde ik; 'Art is a tool to understand the world'.
Ook vind ik nog steeds steun en relevantie in de theorieën van Rosalind Krauss, die met 'Sculpture in the expanded field' een meesterwerk schreef waarin ze betoogde dat Sculptuur niet zozeer een restvorm naast het Landschap en de Architectuur is, maar, in een theoretische tegenstelling maar formeel ensemble, beide kan zijn. Daarnaast betoogt Krauss dat Sculptuur niet iets is dat is, maar dat ergens is. Een contextueel veld.
Haar betoog geeft mij al jaren stof tot denken en handelen.
3. FOTOGRAFIE
Reeds twintig jaar maak ik foto's van lege landschappen, maar deze hebben pas een paar jaar geleden (als stickers en, recentelijk, als grote prints) een plek verworven in mijn beeldend werk. Zo is de ongoing series 'Everything Beautiful is Far Away' ontstaan, een databank van een vierhonderdtal geselecteerde foto's. Alle op dezelfde, liggende maat.
In 2008 bezocht ik Beijing voor een residency op uitnodiging van Platform China en de Three Shadows Gallery. Door de contacten, intensieve samenwerking en inzichten die ik er ook eerder opdeed ontstond het idee om een boek te maken waarin een aantal foto’s uit de serie op een heldere manier getoond worden. Uitgeverij Timezone8, de belangrijkste publisher van kunstboeken in China, toonde interesse en enthousiasme. Carol Lu, een vooraanstaande jonge kunstcriticus, schreef na heel wat intensieve gesprekken een goede en relevante tekst. Zo werd het boek een blik op de wereld vanuit een Aziatisch perspectief. Het is nadrukkelijk een tweetalige editie, vormgegeven in samenwerking met Xie Wenyue. Het boek plaatst, mede door de toevoeging van bronnen, tekeningen en quotes, het onderzoek naar de betekenis van deze foto’s en de plaatsen die ze belichten, in een theoretisch kader.
De selectie van de foto’s verliep volgens een aantal pistes; het sculpturale beeld in een leeg landschap (‘objectifacation’; een berg, een truck), het schuldige landschap (volgens de theoriën van David Goldblatt) en het literaire landschap (een ‘roman’achtige opzet, vragen omtrent ‘wildernis’).
Het boek is in 2009 gepresenteerd op een manifestatie in Kunstencentrum Netwerk in Aalst en recentelijk bij mijn solotentoonstelling ‘Research and Destroy’ in Lumen Travo in Amsterdam.
4. TENTOONSTELLINGEN MAKEN, SCHRIJVEN, SCENOGRAFIEN, LESGEVEN
Ik leid een gefragmenteerd bestaan, werken maken maar ook tijd steken in bovenstaande 'overige activiteiten'. Het komt allemaal voort uit dezelfde bron. Na de veertig tentoonstellingen van andere kunstenaars die ik voor W139 maakte, zoek ik nu meer persoonlijke bronnen als uitgangspunt voor het geven van workshops en het samenstellen van tentoonstellingen. Bijgevoegd is de documentatie van 'A temporary monument for David McComb' en HTV nr. 79 als voorbeeld. Ook schrijf ik graag, opiniërende stukken of essays, die waarschijnlijk lichtjes beïnvloed zijn door mijn interesse in literatuur. Het ontwerpen en bouwen van decors en scenografiën is een bron van inkomsten maar vervult ook mijn verlangen naar samenwerking (er is een reeds jarenlange verbintenis met het Gentse Les Ballets C. de la B. en Het Toneelhuis in Antwerpen).
